Tu na wzgórzu stał belweder. Auf dem Hutberg gab es ein Belvedere.
***
Nazwa miejscowości
Pochodzenia nazwy miejscowości Garbicz (Garbacz, Görbitsch, Gorbitz, Gorbicz) należy szukać w wendyjskim słowie horb, w polsko-dolnośląskim słowie gorb i w polskim słowie garb. Słowa te znaczą nie tylko garb, ale też jakokolwiek wypukłość, wybrzuszenie, wzniesienie, pagórek, wzgórze itd. Stefan Reczek w "Podręcznym słowniku dawnej polszczyzny" z 1968, pisze na str. 105 "garb = pagórek, wzgórze". Nie bez znaczenia jest też fakt, że w drugiej połowie XII wieku i częściowo w pierwszej połowie XIII wieku, ziemie te były pod panowaniem Śląskich Piastów, a więc dolnośląski dialekt języka polskiego był w Garbiczu jakby "urzędowym"językiem. Przed wojną wzgórzenazywało się Hutberg. Było kiedyś używane jako pastwisko i stąd nazwa. Hutberg jest w języku niemieckim relatywnie częstą nazwą dla gór. Wyraz etymologicznie pochodzi od wyrazu "Hüteberg" co pozwala przypuszczać, że był to kiedyś obszar wypasu krów. Przed wojną na wzgórzu był belweder - punkt widokowy z altaną wielkości ok. 6 x 6 m skąd roztaczał się szeroki widok na kompozycje ogrodu, ruralistykę wsi i piękno okolicy.
Der Ortsname Garbicz (Garbacz, Görbitsch, Gorbitz, Gorbicz) ist vom wendischen Wort horb, vom böhmisch-polnischen Wort gorb und vom polnischen Wort garb abgeleitet. Das bedeutet Buckel, aber auch jegliche art von Wölbung, Anhöhe, Hügel usw. Stefan Reczek in "Podręczny słownik dawnej polszczyzny" (Taschenwörterbuch alter polnischen Sprache) von 1968 auf Seite 105 schreibt "garb = pagórek (Hügel), wzgórze (Erhöhung)". Es ist auch nicht ohne bedeutung, dass in der zweiten Hälfte XII Jh. und teilweise in der erste Hälfte XIII Jh. das Land ein Teil des Herrschaftsgebietes der Schlesischen Piasten war, und böhmisch-polnische Sprache, sozusagen, die "amtliche" Sprache in Görbitschwar. Vor dem Ende des zweiten Weltkriegeshieß das Hügel Hutberg. Es wurde als Hüteweide genutzt, daher auch der Name. Der Hutberg ist ein im Deutschen relativ häufiger Bergname. Sein etymologischer Ursprung liegt in "Hüteberg", was auf eine wirtschaftliche Nutzung als Viehweide schließen lässt. Vor dem Ende des zweiten Weltkrieges war auf dem Hutberg ein Belvedere (Bellevue) - ein Aussichtspunkt mit einem ca. 6 x 6 m großen Salettl mit dem Blick auf den Garten, das Dorf und die schöne Gegend.
Grodzisko - Widok od południa.Burgwall - Ansicht von Süden.
Najstarszym nieruchomymym zabytkiem Garbicza są pozostałości grodu z okresu wczesnego średniowiecza faza B, tj. z okresu ok. VII - VIII wieku. Grodzisko jest zabytkiem archeologicznym o dużej wartości poznawczej. Położone jest między Jeziorem Wielkim i Jeziorem Pniewy. Jest stanowiskiem archeologicznym nr 1 w Garbiczu. Podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej. Jest wpisane na listę zabytków pod nr 34/Ar z 10 marca 1966 r, aktualizacja nr L-36/C z 15 marca 2004 roku. Od strony południowej i od strony północnej dobrze zachowały się wały i sucha fosa. Od strony zachodniej i od strony wschodniej gród wykorzystywał właściwości obronne naturalnego ukształtowania terenu.
Garbicz leży na terenie historycznej Ziemi Lubuskiej (Terra Lebusana), która swoją nazwę wywodzi od zamieszkującegona niej od początku X wieku wieleckiego plemienia Lubuszan (Leubuzzi). Ziemia Lubuska rozciągała się między rzekami: Pliszka, Szprewa, Myśla, Lubniewka. Centralnym grodem był Lubusz. Podbita przez Polan w drugiej połowie X wieku, tj. za panowania Mieszka I (*935 †992), Ziemia Lubuska była jednym z ośrodków tworzącego się państwa polskiego. Staraniem Bolesława Krzywoustego (*1086 †1138), na początku 1124 roku, kardynał Idzi z Tasculum, legat papieża Kaliksta II, utworzył na terenach Środkowego Nadodrza polską diecezję z siedzibą w Lubuszu. Pierwszym biskupem lubuskim został Bernard. Biskupstwo jest wzmiankowane w bulli papieża Innocentego II z 1133 roku. Od początku diecezja lubuska podlegała pod metropolię w Gnieźnie. Tak pozostało aż do 1424 roku, tj. nawet po odłączeniu Ziemi Lubuskiej od polskich księstw w XIII wieku. Ciekawostką jest, że żadna ze stolic obecnego województwa lubuskiego nie leży na terenie dawnej Ziemi Lubuskiej.
Według niektórych źródeł (na przykład: Piotr Zwoliński, Pojezierze Łagowskie i Równina Torzymska, Przewodnik Turystyczny, Łagów 1997, str. 39) pierwsza wzmianka o Garbiczu pochodzi z 1375 roku. Jest to rok w którym Torzym otrzymał prawa miejskie i rok w którym powstała słynna Księga Ziemska Karola IV. Ale najpierw w 1356 roku Brandenburgii nadano rangę księstwa. Ogłoszona w 1356 rokuZłota Bulla cesarza Karola IV (*1316 †1378) wymienia Brandenburgię wśród siedmiu księstw, których władcy mieli prawo wybierać cesarza. Złota Bulla z Pragi była rodzajem konstytucji Rzeszy i obowiązywała do jej upadku w 1806 roku, tj. 450 lat. W 1373 roku cesarz Karol IV kupił Brandenburgię od rodu Wittelsbachów za pół miliona guldenów. Umowa została podpisana 18 sierpnia 1373 w Fürstenwalde. Następnie cesarz przystąpił do rozbudowy miejscowości Tangermünde na drugą rezydencję, a zarazem stolicę Brandenburgii. Tam zapewne powstała marchijska Księga Ziemska z 1375 roku, w której brandenburskie miejscowości najczęściej znajdują pierwszą wzmiankę o swojej historii. Po raz pierwszy podzielono Marchię Brandenbugską na części: Marchia transalbeana (Marchia na zachód od Łaby), Marchia media (Środkowa Marchia między Łabą, a Odrą) i Marchia transoderana(Marchia trans Oderam - "Obszar za Odrą" tj. Marchia na wschód od Odry ).
Wieś Garbicz jest założona na planie ulicowoplacowym zabudowanym zwarcie w drugiej połowie XIX wieku, tj. po drugim wielkim pożarze. Około połowy XIX wieku spłonęła cała wieś prócz: pałacu, przypałacowego budynku gospodarczego, plebanii i szkoły. Neogotycki kościół z czerwonej cegły, w miejscu spalonego, został wybudowany w połowie XIX wieku na zlecenie ówczesnych właścicieli dóbr w Garbiczu - rodziny von Risselmann. Organy w kościele pochodzą z drugiej połowy XIX wieku (obecnie są oddane do naprawy). Kościół figuruje w ewidencji zabytków. Jest zachowany w nienaruszonym stanie. Obecnie jest kościołem filialnym pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Podlega pod parafię w Boczowie i dekanat w Rzepinie. Niedawno przeprowadzono remont dachu kościelnej wieży. W połowie XIX wieku funkcjonowała w Garbiczu gorzelnia i rozbudowano folwarki: Augustenhof (Augustynów / Krzywnia), oraz założony w 1829 roku Charlottenfeld (Szarłatka). Pałac wybudowano w drugiej połowie XVIII wieku na planie prostokąta w surowym klasycystycznym stylu. Przybudówki przy węższych bokach pałacu pochodzą z XIX wieku. Od zachodu dobudowano skrzydło mieszkalne, a od wschodu oranżerię lub kaplicę. Pałac podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej. Jest wpisany na listę zabytków w dniu 9 marca 1964 roku. Około 2000 roku pałac przebudowano niezgodnie z zasadami konserwacji zabytków na obiekt hotelowy w stylu pseudohistorycznym. Również w tym czasiecałkowicie przebudowano,wpisane do ewidencji zabytków, pałacowe założenie parkowe.
***
Zabytki w Garbiczu które są wpisane do rejestru zabytków (stan na 21 czerwca 2022 roku):
1. Pałac z drugiej połowy XVIII wieku - Kategoria A (zabytek nieruchomy) - PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_08_BK.25887, data wpisu 1964-03-09, wykaz dokumentów: KOK-I-994/64 z 1964-03-09.
2. Wczesno średniowieczne słowiańskie grodzisko faza B, tj. z okresu ok. VII - VIII wieku - Kategoria C (zabytek archeologiczny) - PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_AR.14551, data wpisu 1966-03-10, wykaz dokumentów: KZA-I-28/66 z 1966-03-10; L-36/C z 2004-03-15.
***
Według innych źródeł pierwsza wzmianka o wsi i parafii występuje w 1405 roku: "GARBICZ, niem. Görbitsch (Gorbicz, Gorbitz), wieś ulicówka, 11 km na południowy-wschód od Rzepina, dekanat Rzepin. Pierwsza wzmianka i o parafii 1405 (Ludat Herbert: Das Lebuser Stiftsregister von 1405). Katedratikum 4 talenty; w Registrum Lubucensis brak danych o wsi i uposażeniu plebana; własność von Winning (Seria A tom XIX Codex Diplomaticus Brandenburgensis 161 nr 54; tom XXIV 194 nr 246; Wohlbrück S. W. Geschichte des ehemaligen Bisthums Lebus III 482-484; Berghaus, jw. s. 289; Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg tom VI 3 s. 84-86)." - Ks. Anzelm Weiss - Studia kościelno historyczne, tom I, Organizacja Diecezji Lubuskiej w średniowieczu - Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - Lublin 1977.
Laut andere Quelle wurden das Dorf und die Pfarre erstmals im 1405 Jahr erwähnt: "GARBICZ, deutsch Görbitsch (Gorbicz, Gorbitz), Straßendorf, 11 km in Richtung Süd-Ost von Reppen, Dekanat Reppen. Erste Erwähnung auch über der Pfarre 1405 (Ludat Herbert: Das Lebuser Stiftsregister von 1405). Cathedraticum 4 Talent; in Registrum Lubucensis keine Angaben zum Dorf und zum Gehalt des Pfarrers; Eigentumer von Winning (Serie A Tom XIX Codex Diplomaticus Brandenburgensis 161 Nr. 54; Tom XXIV 194 Nr. 246; Wohlbrück S. W. Geschichte des ehemaligen Bisthums Lebus III 482-484; Berghaus, wie oben S. 289; Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg tom VI 3 S. 84-86)." - Ks. Anzelm Weiss - Studia kościelno historyczne, tom I, Organizacja Diecezji Lubuskiej w średniowieczu - Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - Lublin 1977.
***
Katedratikum 1405 np.: Cathedraticum 1405 z.B.:
Kościół w Garbiczu 4 talenty - Ecclesia in Gorbitz (cf. Görbitsch) IIII Talenta
Kościół w Boczowie 4 talenty - Ecclesia in Botczow (cf. Bottschow) IIII Talenta
Kościół w Pniowie 4 talenty - Ecclesia in Pynnow (cf. Pinnow) IIII Talenta
Kościół w Bielicach 3 talenty - Ecclesia in Belitz (cf. Beelitz) III Talenta
Kościół w Tarnawie Rzepińskiej 2 talenty - Ecclesia in Tornow II Talenta
Kościół w Gądkowie 8 talentów - Ecclesia in Gandir (cf. Groß Gandern) VIII Talenta
Kościół w Przęślicach 3 talenty - Ecclesia in Schuenwalde (cf. Schönwalde) III Talenta
Kościół w Radzikowie 4 talenty - Ecclesia in Richinwalde (cf. Reichenwalde) IIII Talenta
Kościół w Siersku 3 talenty - Ecclesia in Syrtzik (cf. Sirzig) III Talenta
Kościół w Cybince 5 talentów - Ecclesia in Czebingen (cf. Ziebingen) V Talenta
***
550 lat Garbicza
550 Jahre Görbitsch
W dniu 24 maja 2008 odbyły się uroczystości obchodów 550 lecia Garbicza.
Jubileusz odnosi się do daty lennego kopiału książęcego z 12 marca 1458 roku. Z tego dokumentu wynika, że należące wcześniej do Hansa Lossow z Boczowa, prawa do jezior zwanych "Gorbytz" i "Pinne" zostały odkupione i 12 marca 1458 roku książe Fryderyk II oddał je w lenno Hansowi Wynnyng "zu Gorbitz" tj. z Garbicza. Relacje z uroczystości nadała TVP Gorzów w głównym wydaniu informacji lubuskich w niedzielę 25 maja 2008 r. Z wieży kościelnej rozbrzmiały dzwony. Obchody rozpoczęła uroczysta msza święta z udziałem byłych i obecnych mieszkańców Garbicza. Aż z Francji przybył pan José Starck - syn jeńca wojennego ze znajdującego się podczas wojny w Garbiczu obozu jenieckiego dla francuskich żołnierzy. Mszę uświetniła wspaniała oprawa muzyczna w wykonaniu zespołu wokalneg "Pauza" ze Zbąszynia oraz pani Małgorzaty Musioł z Garbicza. Był pokaz sztucznych ogni i zabawa do rana.
Poniżej piękny rys historyczny przygotowany w związku z tą rocznicą przez byłego mieszkańca Garbicza, pana Otto Polomka:
Liebe Heimatfreunde, ehemalige Bewohner von Görbitsch und jetzige Bewohner von Garbicz.
Vor 550 Jahren, am 12.03.1458, wurde der Ort Görbitsch unter dem damaligen Namen Gorbitz erstmals in einem kurmärkischen Lehnpapier, für den Lehnsherren Hans Wynnyng erwähnt.
Jedoch die Besiedlung der Gegend setzte schon seher viel früher ein. 8000 bis 4000 Jahre vor Christus stammen die ersten Spuren des Menschen. [1]
Werkzeuge der Jäger und Sammler wurden gefunden.
Die große Völkerwanderung brachte die Besiedlung mit deutschen Siedlern aus dem westlichen Gebieten Deutschlands und vermischten sich mit den wenigen Menschen slawischer Herkunft sowie den Germanen.
Der Erzbischof von Magdeburg, Konrad von Sternberg, erbaute die Burg Sternberg (1266-1276), die dem Land den Namen gab.
Der 30jährige Krieg (1618-1648) brachte über das Sternberger Land großes Leid, Verwüstung und Seuchen. 1625 brach die Pest aus.
1626 durchzog der Krieg das Sternberger Land. Die Söldner plünderten und brandschatzten die Dörfer. Die Bewohner der Dörfer flohen und verbargen sich in den Wäldern, oder versuchten in die Städte Küstrin oder Meseritz zu kommen.
1631-1633 wüteten die schwedischen Truppen im Sternberger Land. Die Bewohner von Görbitsch verschanzten sich im Wald. In der Nähe von Görbitsch existieren die Flurnamen Burgwall und Schwedenschanzen. Nach dem 30jährigen Krieg erholten sich die Dörfer wieder von dem Schrecken.
Jedoch traten in der Folgezeit wieder Katastrophen ein. Görbitsch musste 2 große Brände überstehen. Der letzte vor ca. 200 Jahren. Es brannte fast das ganze Dorf nieder. Nur das Schloss, die Wirtschaftsgebäude des Schlosses, das Pfarrhaus und die Schule wurden von Brand verschont.
Eine neue Kirche ließ der damalige Gutsbesitzer (von Risselmann) erbauen. 2005 fand anlässlich 150 Jahre Kirche von Görbitsch eine Feierstunde statt.
Hier noch einige geschichtliche Daten:
1. 1873 wurde der Kreis Sternberg in Ost- und West-Sternberg geteilt: Kreisstadt Drossen ab 1904 dann Reppen.
2. 1854 der Bau der Chaussee Frankfurt - Schwibus.
3. 1869 die Bahnlinie Berlin - Posen wird eröffnet.
4. 1914 der Kreis West-Sternberg hat 62 Dörfer, 39 Gutsbezirke, 3 Städte und insgesamt 44.027 Einwohner wovon 11.576 in der Stadt lebten.
5. Die Gutsbesitzer von Görbitsch waren:
15. Jahrhundert - von Wynnyng [2] [3],
17. Jahrhundert - von Kettwich,
Ende 18. Jahrhundert - von Winterfeld,
1819 - 1825 von Gaudy, [4]
ab 1825 - von Risselmann [5].
Auch der 1. Weltkrieg brachte über Görbitsch großes Leid.
Bei der Volkszählung 1939 wurden 349 Bewohner gezählt. [6]
Der 2. Weltkrieg wurde zum Schicksal der deutschen und der polnischen Bevölkerung.
In der Nacht vom 1. zum 2. Februar 1945 wurde Görbitsch von der Roten Armee eingenommen. Wegen nahen Kampflinie mussten alle Bewohner von Görbitsch den Ort in Richtung Osten verlassen. Mitte Mai 1945 durften alle, die noch am Leben waren (ca. 30 Tote von Görbitsch), wieder zurück in ihre Dörfer. Jedoch am 22. Juni 45 wurden alle deutsche Bewohner aus Görbitsch für immer der Heimat in Richtung Westen verwiesen.
Liebe ehemaligen Bewohner von Görbitsch und jetzigen Bewohner von Garbicz die besten Wünsche und alles Gute für diesen Ort, möge er in Frieden weiter erhalten bleiben.
Euer Heimatortbetreuer Otto Polomka"
Ergänzungen:
[1] "Die erste Nachricht von der Anwesenheit des Menschen im mittleren Odertal geht auf etwa 40.000 Jahre vor Chr. zurück. In den Kiesgruben von Vogelsang wurden 1986 ein Faustkeil und zahlreiche Kleinwerkzeuge gefunden. Als Träger dieser Kulturstufe ist auch für unsere Gegend der homo sapiens neanderthalensis, der Neandertaler anzusehen. Der Neandertaler war ein erfolgreicher Jäger. Er ernährte sich von Mamut, Wollnashorn, Steppennashorn, Wildpferd, Rothirsch, Rentier und Wisent, deren Überreste ebenfalls gefunden wurden. Er sammelte Pflanzen, Wurzeln, Beeren und Kleintiere. Er fertigte eigene Werkzeuge wie Messer, Sägen, Schaber, Kratzen und Bohrer an. Der Faustkeil war universell einsetzbar. Der Neandertaler beherrschte das Feuer, er baute Schutzhütten und er legte im Winter Kleidung an." - Manfred Schieche, Gerhard Jaeschke - Ziebingen Ein Marktflecken im Sternberger Land.
[2] "Winning, die Herren von. - Ein adeliges Geschlecht in den Marken, aus dem Magdeburgischen stammend, welches ehemals das Städtchen Sternberg und die Güter Mehrow, Metzdorf, Malchow, Lichtenau und Gr. Glienicke besass. - Christian Ludwig v. Winning, aus dem Hause Lichtenau, starb in dem erwürdigen Alter von 86 Jahren am 28, Juni 1822 als General der Infanterie a. D., ehemaliger Chef eines in Berlin garnisonirenden Infanterieregiments und Ritter des rothen Adlerordens 1. Classe. - Gegenwärtig dienen mehrere Offiziere dieses Namens in der Armee." - Neues preussisches Adels-Lexicon oder genealogische und diplomatische Nachrichten - Freiherr Leopold von Zedlitz-Neukirch - Leipzig 1837.
[3] "Daneben waren hier aber auch noch die v. Newen- oder Nauendorf begütet, deren erster zu "Gorbitzsch" bereits 1518 nachweisbar ist." - Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg - Band VI, Teil 3, Weststernberg. - Berlin 1913
Andere Quelle: "Nauendorf (im Schilde eine Bärentatze). Altes Adelgeschlecht der Neumark, welches bereits 1461 zu Muskow, 1467 zu Trebow, 1490 zu Königswalde, 1495 zu Kriescht, 1537 zu Pinnow und 1573 zu Görbitsch sämtlich im Sternbergischen, sass und lezteres Gut noch 1712 hatte." - Neues allgemeines deutsches Adels-Lexicon - Von Ernst Heinrich Kneschke.
[4] 12. März 1825 - Laut Königl. Preuss. Oberlandesgericht 6.4.1825Z14: "Gaudi, von, Friedrich Wilhelm Leopold, General-Lieutenant, verstorben. Verkauf des Gutes Görbitsch auf Auftrage des Vormundes der minorennen Erben. Taxe 55.873 Rthrl. 11 Sgr. 4 pf. Frankfurt a.d.O., den 12ten März 1825".
Andere Quelle (? 1827) - Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg - Band VI, Teil 3, Weststernberg. - Berlin 1913: "Von den Park befindlichen Grabdenkmälern früherer Besitzer sei das Denkmal des am 21. September 1823 verstorbenen Generalleutnants Friedrich Wilhelm Leopold v. Gaudi, des Vaters des Dichters Franz v. Gaudi, erwähnt. Leopold v. Gaudi kaufte das Gut 1819; im Jahre 1827 ging es in den Besitz derer v. Risselmann über."
[5] "Die Risselmanns entstammen einer angesehenen Bremer Kaufmannsfamilie. ... 1746 von Kaiser Franz I. in Wien in den erblichen Adelsstand erhoben, erhält er ein geviertes Wappen verliehen, welches, in Würdigung seines hohen Ansehens, im ersten und vierten Teil in Gold einen golden gekrönten schwarzen Adler zeigt. Der zweite und dritte Teil des Wappens zeigt einen blauen wilden Mann in Silber, auf dem gekrönten Helm mit schwarz goldenen, links blau-silbernen Decken, ein Reis zwischen offenem schwarzen Fluge." - Martin Möllhoff-Mylius M.A. - Einblicke in die Schönwalder Geschichte.Der Gutsbesitzer von Görbitsch im Jahr 1825 war Friedrich Wilhelm Heinrich Eduard von Risselmann. Letzter Gutsbesitzer bis 1945 war Ellhard von Risselmann - geb. 1906, einziger Sohn Friederichs von Risselmann.
[6] "Deutsche Verwaltungsgeschichte - Landkreis Weststernberg - 14. Görbitsch, 361 Einwohner (1933), 349 Einwohner (1939)" - Andere Quelle: 1801 - 180 Einwohner (33 Feuerstellen, 29 Hufen), 1820 - 229 Einwohner (41 Feuerstellen, adliges Dorf), 1895 - 248 Einwohner (33 Gebäude, 44 Haushalte), 1933 - 361 Einwohner und 1939 - 349 Einwohner.
W górnym rzędzie od lewej do prawej: Manfred Alisch, Klaus Alisch i jego żona Marlene Alisch. W dolnym rzędzie od lewej do prawej: José Starck, Andrzej Trepczyński i Otto Polomka. Garbicz w dniu 24.05.2008.
Obere Reihe von links nach rechts: Manfred Alisch, Klaus Alisch und Ehefrau Marlene Alisch. Untere Reihe von links nach rechts: José Starck, Andrzej Trepczyński und Otto Polomka. Görbitsch den 24.05.2008.
***
W maju 2007 w Garbiczu w kościele odsłonięto i poświęcono tablicę informującą o mieszkańcach wsi do 1945 roku. Uroczystość przygotowali kś. Józef Pieprzak, Małgorzata Musioł, Otto Polomka i sołtys wsi Garbicz Joanna Winkelmann.
Im Mai 2007 wurde in der Kirche von Görbitsch eine Gedächtnistafel enthüllt und eingeweiht, die Bewohner des Dorfes bis 1945 bedacht. Die Feierlichkeiten wurden in Zusammenarbeit von Priester Józef Pieprzak, Małgorzata Musioł, Otto Polomka und Gemeindevorsteherin Joanna Winkelmann vorbereitet.
***
Od 1944 roku pałac w Garbiczu był przewidziany nazastępcze lokumdla ministra III Rzeszy i generalnego gubernatora doktora Hansa Franka.Za jego sprawą przywieziono do pałacu pod koniec 1944 roku 6 wagonów towarowych najcenniejszych polskich księgozbiorów pochodzących z Biblioteki Narodowej w Warszawie i innych bibliotek warszawskich, a także Biblioteki im. Łopacińskiego w Lublinie. Były wśród nich pergaminy królewskie, Archiwum Zamoyskich i inne skarby piśmiennictwa polskiego. Szczegóły akcji barwnie opisał Leszek Adamczewski na 12 stronie tygodnika "Twój Tydzień Wielkopolski" z 11 kwietnia 2007 roku w artykule pt. "Książki wracają znad Odry".
"15 listopada 1944 - Pierwszy transport do Görbitsch k. Frankfurtu nad Odrą 85 skrzyń zbiorów BOZ i 15 skrzyń Biblioteki Narodowej. 16 stycznia 1945 - Gustav Abb i Alexander Himpel wyjeżdżają z Pruszkowa do Rzeszy; zakończenie akcji pruszkowskiej (ostatnia ekipa ewakuacyjna w dniu 16 stycznia nie zostaje już wpuszczona do miasta)." - źródło: Hanna Łaskarzewska. Biblioteki warszawskie w latach okupacji. Zasady działania, straty księgozbiorów.
"W 1945 r. Bohdan Korzeniewski przeżył jeszcze na bibliotekarskiej służbie pełną niebezpieczeństw przygodę. W maju wyruszył wraz z docentem Witoldem Jabłońskim (1901-1957), znanym sinologiem, do miejscowości Görbitsch niedaleko Frankfurtu nad Odrą, po wywiezione tam w trakcie ewakuacji w ramach akcji pruszkowskiej zbiory biblioteczne. Była to pierwsza ekipa polskich bibliotekarzy, która udała się na akcję rewindykacyjną. Trwały jeszcze przemarsze wojsk, w Görbitsch stacjonowały wojska radzieckie. Nikt nie miał wyobrażenia, jak taka akcja może przebiegać. Jej barwny i pełen dramatyzmu opis znalazł się w publikacji Korzeniewskiego Książki i ludzie (s. 135-195)." - Bohdana Korzeniewskiego przygoda bibliotekarska - Hanna Łaskarzewska, Pracownia Dokumentacji Księgozbiorów Historycznych, Biblioteka Narodowa, Warszawa.
"Archiwum H. Franka przywieziono do Görbitsch z bombardowanego Berlina. Kompletował je tam zaufany generalnego gubernatora reichsamtleiter dr Dresler. Archiwum zawierało m.in. korespondencję, przemówienia Franka i wszelkie inne dowody jego działalności" - B. Korzeniewski, Książki i ludzie..., s. 147-149.
Ab 1944 war das Schloss in Görbitsch als Ausweichunterkunft für Reichsminister Dr. Hans Frank vorgesehen. Laut dem am 20.03.1944 vom Reichsminister des Inneren versandten Verzeichnis der „Ausweichunterkünfte der Sonderstäbe der Obersten Reichsbehörden“ (BA Koblenz, Rk 43 II, Nr. 1044, Bl. 34); abgedruckt in: Demps, Laurenz: Berlin Wilhelmstraße. Eine Topographie preußisch-deutscher Macht, Berlin 2000. S. 239.
"In zweieinhalb Monaten (bis zum 14. Januar 1945) wurden aus Warschau ca. 165.000 Bände hinaus transportiert: der größte Teil mit der Bahn nach Görbitsch" - Biblioteken während Nationalsozialismus - Peter Vodosek, Manfred Komorowski - 1988.
***
"Kampfbefel Nr. 002 des Stabs der NKWD-Truppen zum Schutz des Hinterlandes der 1. Belorussischer Front. 9. Februar 1945
...
7. Das 127. Grenzregiment organisiert bis zum Abend 12. Februar 1945 den Dienst in folgendem Streifen: rechts - angrenzend an das 157. Grenzregiment, links - angrenzend an das 83 Grenzregiment.
Aufgaben: Das Regiment ist an der Grenze des 25 Kilometer tiefen frontnahen Evakuierungsstreifens zum Hinterland in Sicherungseinheiten zu entfalten.
Zivilisten ist der Zugang zum Evakuierungsstreifen zu verbieten. Militärangehörige dürfen nur mit Dienstauftrag passieren.
Personen, die im Evakuierungsstreifen angetroffen werden, sind unverzüglich zu verhaften und nach Kriegsrecht zu bestrafen.
Kommandostelle des Regiments: Görbitsch.
...
9. Die Kommandeure des 157. und des 127. Grenzregiments haben bei der Evakuierung der einheimischen Bevölkerung aus dem frontnahen 25-Kilometer-Streifen darauf zu achten, daß die evakuierte Bevölkerung nicht außerhalb des Streifens in größeren Ortschaften untergebracht wird, die an Straßen für die Heranführung von Truppen liegen.
Am 13. Februar 1945 ist bis 12:00 Uhr Meldung über den Abschluß der Evakuierung zu erstatten, dabei ist die Anzahl der evakuierten Famielen und Personen anzugeben. Über den Verlauf der Evakuierung ist täglich in den regulären Sammelmeldungen über Funk zu berichten.
10. Die Kommandeure des 38., 157. und 127. Grenzregiments haben durch die Einrichtung von Kontrollposten und mit allen anderen Diensten eine strenge Kontrolle an den zur Front führenden Straßen auszuüben. Regelmäßig sind die Ortschaften im Hinterland der Truppen und im Evakuierungsstreifen zu kontrollieren, um verdächtige Personen aufzuspüren und festzunehmen.
11. Meine Kommandostelle: Gnesen.
...
Chef der NKWD-Truppen zum Schutz des Hinterlandes der 1. Belorussischen Front Generalmajor Simin
Stabschef Oberst Wolkow."
***
Szkic - Garbicz przed wojną. Skizze - Görbitsch vor dem Krieg.
***
Kościół w Garbiczu przed wojną. Kirche in Görbitsch vor dem Krieg.
***
Kołodziej Sauer ze swoim synem i czeladnikami w Garbiczu nr 29 przed wojną.
Stellmachermeister Sauer mit seinem Sohn und Gesellen in Görbitsch Nr. 29 vor dem Krieg.
Budynek po wojnie (22.03.2015).
Das Gebäude nach dem Krieg (22.03.2015).
***
Jezioro Wilcze przed wojną. Wilken-See vor dem Krieg.
***
1936 - Archiwum Landu Berlin - Centralna Kartoteka Morderstw - A Pr.Br.Rep. 030-03 Nr 233 - Próba morderstwa w Garbiczu/Frankfurt n. Odrą, am 08.04.1936, ofiara: podleśniczy Walter Bürger, sprawca: nieznany, przy tym: Mapa Gospodarcza Leśnictwa Majątku Rycerskiego Garbicz. Numer indexu: 852.
1936 - Landesarchiv Berlin - Zentralkartei für Mordsachen - A Pr.Br.Rep. 030-03 Nr. 233 - Mordversuch in Görbitsch/Frankfurt/Oder, am 08.04.1936, Opfer: Hilfsförster Walter Bürger, Täter: Unbekannt, Darin Wirtschafts-Karte vom Rittergutsförst Görbitsch. Indexnummer: 852.
***
Chór męski Garbicz. Na pamiątkę festiwalu śpiewu latem 1908. Dziadek Otto Polomki stoi piąty od prawej.
Männer-Gesangverein Görbitsch. Zur Erinnerung an das Gesangsfest im Sommer 1908. Großvater von Otto Polomka steht als fünfter von rechts.
***
W Jeziorze Wielkim (Garbicz) żyje do dnia dzisiejszego sielawa (Coregonus albula) - ryba z rodziny łososiowatych. Jest to oznaką czystej i chłodnej wody. Jezioro ma ponad 20 m głębokości. Sielawa jest odławiana sieciami przez PZW. Już w 1908 roku wykonanomapygłębokościowew skali 1:10.000 czterech marchijskich jezior i stwierdzono występowanie sielawy w dwóch jeziorach: w Jeziorze Niesłysz, oraz w Jeziorze Wielkim w Garbiczu.
"Die zweite Arbeit enthält Tiefenkarten von 4 märkischen Seen in 1:10.000 und das Ergebnis, daß die kleinen Maränen (Coregonus alba) als ein gutes Kennzeichen für die niedrige Temperatur ihres Wohngewässers anzusehen sind, den sie kommt in den Kaltwasser Nischlitzsee und Gr. See bei Görbitsch vor." - Internationale Revue der gesamten Hydrobiologie und Hydrographie v. 1 no. 1/2 (1908)
***
W 1882 roku ukazało się pierwsze wydanie opracowania Huth'a - Flora von Frankfurt (Flora Frankfurtu), a 13 lat później w 1895 roku ukazało się drugie wydanie uzupełnione o wiele nowych występujących tu gatunków roślin. Pomimo tego w latach 1895 - 1897 znaleziono tu kolejne nowe gatunki często rzadko spotykanych roślin, a pomimo tego występujących tu w dużych ilościach. Ukazało się uzupełnienie zawierające wiele ciekawych roślin, również w Garbiczu i okolicach Garbicza: Nachträge zu Huth's Flora von Frankfurt von Dr. A. Brand.
1882 - erste Auflage Huth's Flora von Frankfurt. 1895 - zweite Auflage Huth's Flora von Frankfurt. In den Jahren 1895 - 1897 gefundene neue Pflanzen, auch aus der Gegend von Görbitsch, sind in Nachträgen zu Huths Flora von Frankfurt von Dr. A. Brand zu finden. Nachträge zu Huth's Flora von Frankfurt von Dr. A. Brand.
***
W 1875 roku opublikowano wiadomość, że nauczyciel Golenz znalazł nad Jeziorem Wielkim w Garbiczu miętę okrągłolistną (Mentha rotundifolia L.). Mięta okrągłolistna, zwana też miętą jabłkową, albo miętą egipską, występuje na południu i na zachodzie Europy. Najdalej w tym kierunku wysuniętym wcześniej znanym stanowiskiem było Halle nad Soławą. Pojawienie się w Garbiczu mięty okrągłolistnej, której naturalnym stanowiskiem jest rejon Morza śródziemnego, świadczy o bardzo łagodnym klimacie okolicy. Wzmianka o tym ważnym wydarzeniu znalazła się nawet w Botanicznym Roczniku Just'a z 1877 (Just's botanischer Jahresbericht 1877).
"P. Ascherson (Verh. d. Bot. Ver. d. Prov. Brandenburg 1875, Sitzungsber p. 15) theilt mit, dass Lehrer Golenz Mentha rotundifolia L. am Grossen See bei Görbitsch (Kreis Sternberg) gefunden." - Just's botanischer Jahresbericht 1877
***
W 1870 roku w wyborach pośrednich wyłoniono 352 deputowanych do izby pruskiego parlamentu. Między 212 elektorami powiatu torzymskiego w okręgu wyborczym nr 5 we Frankfurcie nad Odrą znaleźli się dwaj elektorzy z Garbicza: kaznodzieja Adolph Köhler, oraz major w stanie spoczynku August von Risselmann.
1870 - Die Wahlmänner-Liste des Sternberger Kreises, des 5. Wahlbezirks im Regierungsbezirk Frankfurt a. O.: "... KÖHLER; Adolph; Prediger zu Görbitsch, ... RISSELMANN; August von; Major a.D. (außer Dienst) zu Görbitsch ..."
***
1767 - 1787, "Schmettausches Kartenwerk", Brandenburg sekcja 92 Torzym (wycinek). Originał znajduje się w zbiorach Staatsbibliotek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz. "Schmettausches Kartenwerk" - 270 sekcji (kart) o wymiarach 97 x 64 cm w skali 1:50 000 - wykonano w latach 1767 - 1787 pod kierunkiem pruskiego oficera i kartografa Fryderyka Wilhelma Karola Grafa von Schmettau.
1767 - 1787, "Schmettausches Kartenwerk", Brandenburg-Sektion 92 Sternberg (Ausschnitt). Das Original befindet sich im Besitz der Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz. Das "Schmettausche Kartenwerk" - 270 Sektionen (Blätter) in den Abmessungen 97 x 64 cm im Maßstab 1:50 000 - wurde1767 - 1787 unter der Leitung des preußischen Offiziers und Kartographen Friedrich Wilhelm Karl Graf von Schmettau erstelt.
